Planinarsko društvo „Preslap“ iz Niša, zahvaljujući finansijskoj podršci Grada Niša i logističkoj podršci Osnovne škole „Karađorđe“ iz sela Gornji Matejevac, organizovalo je planinarsko-rekreativno-edukativnu akciju na Kalafatu, planini koja se nalazi u neposrednoj blizini grada Niša, severno od gradskog jezgra. Akcija je izvedena u subotu, 23. marta 2019. godine, i predstavlja prvu aktivnost u okviru programa „Planinarsko-rekreativno-edukativne akcije u okolini Niša“, čije održavanje podržava i pomaže Grad Niš. Naredna aktivnost Planinarskog društva „Preslap“ iz ovog programa, biće akcija „Konstantinovo raskršće“, koja će se održati 2. juna 2019. godine, a Grad Niš odobrio je sredstva Planinarskog društvu „Preslap“ i za drugi uspon na planinu Seličevicu, u čast oslobodilaca Niša, koji će se održati 13. oktobra 2019. godine.
Da ovakav koncept izvođenja, ne previše zahtevnih planinarskih akcija, sa dosta pratećih kulturnih i edukativnih sadržaja, zaslužuje podršku lokalne samouprave, videlo se i na akciji prelaska planine Kalafat, kada je čak 220-oro planinarki i planinara uzelo učešće na ovoj akciji. Ono što raduje, jeste i snažan odaziv najmlađih na ovu akciju, i barem trećina učesnika bili su đaci iz osnovnih škola „Karađorđe“ iz Gornjeg Matejevca, „Radoje Domanović“ iz Niša, „Ratko Vukićević“ iz Niša i „Ljupče Nikolić“ iz Niša. Iskusniji planinari došli su iz Niša, Aleksinca, Sokobanje, Donjeg Dušnika i Čačka.
Celokupna akcija protekla je bezbedno, bez ikakvih napora i problema. Topao, prolećni dan, bio je dodatni stimulans svima da uživaju u prirodi, da dožive osećaj divljine – iako se nalaze na samo 5 kilometara vazdušnom linijom od centra Niša. Ovo je jedna od velikih prednosti planine Kalafat – tako je blizu gradu Nišu, lako je doći u podnožje Kalafata, a opet – netaknuta priroda, mnogo šume, savršena tišina, sve ono što je potrebno savremenom čoveku – jeste prisutno na Kalafatu.
Kalafat se u pravcu zapad-istok prostire na nekih 15 kilometara, od desne obale Južne Morave i vrhova Popova glava, Crni vrh, Ljuti vrh i Golemi vrh, preko brda Vinik i Čegar, i vrhova Kamenički vis, Kalafat, Temeni vrh, Gradac – sve do prevoja Gramada, koji ovu šumovitu i blagu planinu razdvaja od Svrljiških planina, koje su više i oštrije. Kalafat se u pravcu jug-sever prostire od desne obale Nišave, skoro do Svrljiškog Timoka. Najviši vrhovi Kalafata su istoimeni Kalafat (837 m), Kamenički vis (814 m) i Temeni vrh (730 m). Kalafat je izrazito šumovita planina, na kojoj dominira stoletna listopadna šuma. Širenjem grada Niša, sada ima više naselja koja se nalaze na obroncima Kalafata, a od većih sela, na Kalafatu su Čamurlija, Miljkovac, Rujnik, Leskovik, Cerje, Hum, Brenica, Kamenica, Donji Matejevac, Gornji Matejevac, Knez Selo i Jasenovik. Na teritoriji opštine Svrljig, na Kalafatu su sela Kopajkošara i Vrelo.
Najatraktivnije prirodne znamenitosti Kalafata su Cerjanska pećina kod sela Cerje, pećina Samar kod sela Kopajkošara, kanjon Srećkovo vrelo kod sela Kamenica, izletište Kamenički vis iznad sela Kamenica, izletište Gradac iznad Knez Sela.
Od kulturnih spomenika, najvažniji su spomen kompleks na brdu Čegar, gde se odigrao čuveni boj srpskih ustanika i turske vojske 31. maja 1809. godine, manastir Svetog Jovana iznad Gornjeg Matejevca i crkva Svete Trojice ili „Latinska crkva“ u Gornjem Matejevcu.
Na brdu Vinik iznad Niša, više nema sačuvanih kulturno-istorijskih spomenika, ali je brdo Vinik na neki način „čuvar istorijskih tajni Niša“. Još u doba Rimskog carstva, brdo Vinik je bilo elitno naselje antičkog Naisusa. U srednjem veku, od niške tvrđave do brda Vinik prokopani su podzemni prolazi – lagumi, a danas se na Viniku mogu naći ostaci ulazno-izlaznih delova ovih laguma. Na brdu Vinik postoje još jedva vidljivi ostaci nekadašnjih turskih tabija, koje su imale važnu odbrambenu ulogu.
Najzad, za arheologiju je od velikog značaja brdo Humska čuka, iznad sela Hum, koji se smatra jednim od najvećih nalazišta iz doba neolita u južnoj Evropi.
Sve ovo dovoljan je razlog da se na planini Kalafat održavaju aktivnosti, kakva je bila i ona 23. marta 2019. godine. Trasa akcije bila je duga 16 kilometara. Akcija je počela u Knez Selu, i prva, prilično ravna etapa, vodila je do izletišta Gradac. Potom je simobilično „uzjahano“ bilo Kalafata, i staza je dalje vodila ka raskrsnici Sliva i vrhu Kalafat. Sa vrha Kalafat, usledila je lagana deonica, spuštanje do manastira Svetog Jovana. Od manastira, planinarke i planinari krenuli su zapadno, ne bi li se popeli na plato ispod Temenog vrha. Zadnja etapa bio je silazak sa ovog platoa, stazom koja iznad sela Kamenica vodi nazad u atar sela Gornji Matejevac, do čuvene „Latinske crkve“. Akcija je zavšršena druženjem, posluženjem besplatnog ručka i dodelom priznanja, u dvorištu Osnovne škole „Karađorđe“ u Gornjem Matejevcu.
Ono što je obeležilo ovu akciju, jesu i održana četiri istorijska časa, istorijske besede. Vladan Stojiljković, čuveni niški istoričar i istraživač, brat jednog od najvećih savremenih srpskih pisaca, Dejana Stojiljkovića, besedio je o istoriji Niša, sa posebnim osvrtom na istoriju severnog oboda današnjeg Niša, odnosno današnjih sela i naselja na planini Kalafat. Tako su obrađene teme antičke istorije, perioda turske vladavine, ustanaka i buna protiv turskog ropstva – prvi srpski ustanak sa bojem na Čegru, niška buna iz 1841. godine i oslobođenje Niša 1878. godine. Istoričar Stojiljković osvrnuo se i na oslobodilačke poduhvate 1918. i 1944. godine. Dosta toga novog i interesantno rečeno je i o izgradnji i važnosti manastira Svetog Jovana i „Latinske crkve“.
Miroslav Dokman
Foto: Planinarsko društvo Preslap – Niš
