Bosilegradski kraj je jedna od preostalih oaza starih ugroženih rasa domaćih životinja u Srbiji. Na ovom prostoru uzgaja se domaći brdski konj, autohtoni sojevi ovce pramenke i balkanska koza, dok su najbrojniji odgajivači domaćeg brdskog konja. Zbog osobina terena i raštrkanosti naselja i mahala, domaći brdski konj na ovom području ima veliku upotrebnu vrednost, koristi se za jahanje, nošenje tereta i vuču.
Domaći brdski konj je autohtona rasa konja koja je u Srbiji najzastuljenija u jugoistočnim i jugozapadnim delovima zemlje. Ova rasa konja se po svojim osobinama i istorijatu nastanka i upotrebe isprepliće sa sličnim konjima, ali drugačijeg naziva koji se sreću u drugim delovima Balkanskog poluostrva. Među ovim rasama najpoznatiji je svakako bosanski brdski konj (uzgaja se na prostoru od Slovenije do Srbije, nazastupljeniji je u Bosni i Hercegovini), ali i hucul (područje Karpata) i karakačanski konj (područje Bugarske).
Ova izuzetno izdržljiva rasa konja prisutna je na području Bosilegrada vekovima, ali prodiranjem tehnike i mašina u život čoveka postepeno je nestajala potreba za ovim životinjama. 2001. godine, tadašnji Savezni zavod za biljne i animalne genetičke resurse preuzeo je sa Goča od Šumarskog fakulteta nekoliko konja sa namerom da ih spasi od klanja i sačuva ih kao genetički resurs. Konji su tada dospeli u Bosilegrad gde ih je dočekao veterinar Emil Pejčev. Od tog trenutka kreće organizovan program očuvanja ove rase u Srbiji.
Danas, 18 godina nakon te akcije, u bosilegradskom kraju, u selima Gornja i Donja Ljubata, Crnoštica, Izvor, Radičevci, Zli Dol, ali i u samom Bosilegradu, 10-ak odgajivača uzgaja oko 40 konja ove rase. Motivi su različiti, kod nekih je to jednostavno potreba s obzirom da se u zabačenim područjima brdski konj pokazao kao nezamenljiva pomoć čoveku. Kod nekih je to ljubav prema konjima i želja da se očuva ova naša stara ugrožena rasa, a kod nekih na sve to treba dodati i finansijske motive odnosno podsticaje koje država izdvaja za očuvanje ovih i drugih autohtonih rasa.
Stojan Rangelov iz sela Zli Dol, vlasnik je kobile Mica koja je bila u grupi prve grupe konja koja je dopremljena sa Goča.
“Kobilu koristim za jahanje i nošenje tereta, živim u selu koje je udaljeno od grada, a put do sela u kome živim je u lošem stanju. Osim konja zajedno sa sinom uzgajamo 4 krave i od toga živimo. Za konja dobijamo od države 30.000 godišnje”, govori Stojan Rangelov, objašnjavajući kako mu je želja da pomogne najmlađem sinu da ostane na selu.
Na raskrsnici puta od Bosilegrada koji vodi ka selima Gornja Ljubata sa jedne i Dukat sa druge strane, srećemo Dragana Stojanova iz Crnoštice koji uzgaja kobilu Đurđinu.
“Đurđina je u protekle dve godine oždrebila ženska grla i oba ostavljamo za priplod”, izjavljuje Dragan Stojanov sedeći na kobili dok dve alate stoje u neposrednoj blizini majke.
U Donjoj Ljubati, gorštak Andon Andonov sa suprugom i sinom održava veliko imanje koje se prostire na dva strma brda razdvojena planinskim potokom. Na jednoj strmini je njegova kuća sa nekoliko ekonomskih objekata, a na drugoj strmini su štale za konje, goveda, ovce. Dok promatramo konje okupljene ispod nekoliko starih borovih stabala, na pitanje kako opstaje sa porodicom tokom zime s obzirom na skoro neprohodan put u februaru, Andon Andonov kaže:
“Na jesen kupimo sve neophodne namirnice koje su nam potrebne do maja sledeće godine, brašno, ulje, so, šećer, često se desi da je visok sneg i onda jedino traktorom sa duplom vučom mogu da se spustim do sela”.
Andon, osim osam priplodnih brdskih konja na gazdinstvu, drži i dva kastrirana konja koji mu pomažu u vuči sena, drva i drugim poljoprivrednim radovima, jer je teren toliko strm da je traktor neupotrebljiv.
U podnožju Besne Kobile, u Gornjoj Ljubati, već nekoliko godina živi sa porodicom Vinko Stojnev koji se sa suprugom vratio iz Vranja i u rodnom selu započeo uzgoj konja, koza i ovaca. Na Vinkovom gazdinstvu se napasa šest domaćih brdskih konja, a nažalost, tokom jeseni je ostao bez jedne dvogodišnje omice koju je komšija ustrelio puškom.
“To nas je sve pogodilo, bili smo jako vezani za tu omicu”, izjavio je Vinko Stojnec, objašnjavajući da se susreće sa nerazumevanjem pojedinih meštana zbog slobodnog napasanja konja.
I ostali odgajivači starih ugroženih rasa u ovoj opštini, nastoje da opstanu, ali i ovde je, kao i u drugim delovima Srbije, sve manje ljudi u selima, naročito mladih. Stočari i sami postaju neka vrsta ugrožene i retke rase, a na planinskim pašnjacima Bosilegrada se napasa sve manje stada.
Sergej Ivanov
Foto: Sergej Ivanov
