Planina Izvorska Rudina proteže se u dužini od 15-ak kilometara u pravcu od prevoja Slavčeto na severu do leve obale reke Dragovištice, kod sela Ribarci u Srbiji, a Oltomanci u Bugarskoj, na jugu. Prevoj Slavčeto razdvaja Milevsku planinu od Izvorske Rudine, a odmah iznad desne obale Dragovištice uzdiže se Čudinska planina. Preko bila Izvorske Rudine vodi i granica Srbije i Bugarske.
Najviši vrh Izvorske Rudine je Ploča sa visinom od 1.240 metara, te je Izvorska Rudina i najniža planina Ćustendilskog Kraišta. Od nje su više i Besna Kobila sa 1.923 metra, i Crnook sa 1.881 metrom, i Bela voda sa 1.832 metra, i Gloška planina sa 1.756 metara, i Dukatska planina sa 1.705 metara, i Dolnoljubatska planina sa 1.546 metara. Kao i ostale planine Ćustendilskog Kraišta, i Izvorska Rudina je pitoma, blaga, dostupna svakome ko se ka njoj uputi.
Izvorska Rudina svoje ime dobila je po selu Izvor, koje se sada nalazi u opštini Bosilegrad, a nekada, od 1878. do 1920. godine, Izvor je bio opštinsko središte, a Bosilegrad tek naselje u opštini Izvor. Selo Izvor je sa kulturno-istorijskog aspekta izuzetno važno i bogato naselje. Najpoznatija znamenitost sela je velika crkva Svete Trojice, podignuta 1835. godine. Sa površinom osnove od 720 kvadratnih metara, ova crkva je jedna od najvećih pravoslavnih bogomolja na Balkanskom poluostrvu.
Sultan Mahmud Drugi, koji je turskom imperijom vladao od 1808. do 1839. godine, počeo je da sprovodi unutrašnje reforme u ogromnoj zemlji, pokrenuo je i otvaranje Turske ka svetu, a narodima koji su živeli na području velike države sve je više prava dato, uostalom – za njih su se i izborili. Tako su i hrišćani polako dobijali pravo na ispovedanje svoje vere.
Bugari iz sela Izvor pokrenuli su inijcijativu da se u njihovom selu izgradi pravoslavna crkva na temeljima srušene ranohrišćanske bogomolje. Najpre su morali da se obrate za dozvolu paši u Ćustendilu, koji ih je ipak uputio u Stambol, sultanu Mahmudu Drugom, da on donese konačan sud, ali da sultanu odnesu darove i kurban – pečenog vola. Mahmud Drugi primio je Bugare iz Izvora i rekao da mogu podići crkvu, ali da crkva bude onoliko velika u svojoj osnovi, koliko se koža od vola koji su doneli može razvući.
Domišljati Izvorci su isekli i izvukli tu kožu na tanke delove i opasali površinu mnogostruko veću od one koju bi zahvatili na prvi pogled, znatno veću i od razrušene crkve, na čitavih 720 kvadrata. Turci nemaše kud, no dozvoliše da u Izvoru bude izgrađena crkva, jedna od najvećih na Balkanu. I dan-danas čini se da je retko koja crkva veća od izvorske. Posle toga, Izvor je postao stecište kulture i školstva za celo Ćustendilsko Kraište. Čak je i Dimitar Zograf, brat čuvenog Zaharija, izradio 58 ikona za ovu crkvu. Izvor je od oslobođenja 1878. godine sve do 1920. godine bio središte opštine. Veliki Apostol slobode, Vasil Levski, takođe je posećivao ovo selo.
Jasno je i zašto se selo Izvor tako zove. I danas bosilegradski vodovod ima izvorište u ovom selu.
Do vrha Ploča na Izvorskoj Rudini može se doći iz samog sela Izvor, ali postoji i jedna sadržajnija trasa za obilazak srca Izvorske Rudine.
Upravo njome su prošli Zdravčo Georgiev iz sela Belut, autor čuvene tematske farme “Osmi dan”, Nenad Aleksandrov, slikar i skulptor iz sela Rajčilovci i Miroslav Dokman, 3.januara. Nigde snega u Bosilegradu i okolini, nigde snega ni na Izvorskoj Rudini, neobično toplo, sunčano vreme, učinilo je da se u ovoj trasi dodatno uživa.
Zapravo, Zdravčo Georgiev je preporučio ovakav način prelaska Izvorske Rudine, da se oseti ono najlepše na ovoj planini, a to je blago strujanje vetrova na bilu Izvorske Rudine i pogledi koji sežu sve do Vitoše, Rile i Pirina u Bugarskoj.
Zato je ova trasa počela u mahali Magurka, na obodu Bosilegrada i u prvoj etapi je naše planinare odvela do sela Belut, do crkve Svetog Filipa. Potom je trasa vodila pored tematske farme “Osmi dan” odakle je izašla iz atara Beluta i ušla u atar sela Resen. Prohodan put kroz šumu bio je sasvim lagan za prelazak. Na jednoj rasrsnici, poljani, izlazi se na mesto koje narod ovog kraja smatra svetim. Tu se nalazi hrast zapis, star više stotina godina.
Od hrasta zapisa, šuma postaje ređa, zato što se trasa približava granici Srbije i Bugarske, i ogoljenom bilu Milevske planine. I upravo ovde, kao što kaže Zdravčo Georgiev, treba lagano, u miru i tišini hodati i pustiti da povetarac osveži i dušu i telo. Ovde se najpre izlazi na jedan bezimeni vrh, koji je visok oko 1.210 metara. Vrh Ploča se sasvim jasno vidi i do njega, idući bilom Izvorske Rudine stiže se za pola sata od bezimenog vrha. Nisu ovo izraženi vrhovi, veoma su blagi. Neobično lep januarski dan učinio je da se može videti mnogo toga u širokom prečniku. Osim planina Ćustendilskog Kraišta, na jugu je vidokrug zaokruživala i ogromna, gromadna Osogovska planina. Kao i Vitoša, Rila i Pirin, tako je i Osogovska planina bila pod snegom, a okolina Bosilegrada je i dalje bila obojena u zlatne i žute nijanse.
Sa vrha Ploča usledio je silazak do sela Izvor, do čuvene crkve i niza starih kuća, od kojih neke “pamte” i vreme kada se ova crkva gradila.
M. Dokman
Foto: Miroslav Dokman
