Zaključci sa okruglog stola “Javno informisanje na bugarskom jeziku“

Okrugli sto “Javno informisanje na bugarskom jeziku” održan je 5. juna ove godine u Dimitrovgradu, na inicijativu portala Far, i uz učešće u organizaciji Misije OEBS-a i Ambasade Republike Bugarske u Srbiji. Na okruglom stolu kao panelisti učestvovali su: Džozef Melot, zamenik šefa Misije OEBS-a u Srbiji, nj.e. Radko Vlajkov, ambasador Republike Bugarske u Srbiji, Slavica Trifunović, pomoćnica ministra kulture i informisanja, Vladica Dimitrov, predsednik opštine Dimitrovgrad, Dejan Milev, većnik za obrazovanje i informisanje opštine Dimitrovgrad, Slaviša Milanov i Petar Videnov iz portala Far, Nedim Sejdinović iz Nezavisnog društva novinara Vojvodine, Marija Vukasović ispred Nezavisnog udruženja novinara Srbije i Nemanja Nenadić iz NVO Transparentnost Srbija. Iako su pozvani i prvobitno potvrdili učešće, na skupu nisu učestvovali predstavnici Nacionalnog saveta Bugara u Srbiji.

Uz paneliste, u debati je učestvovalo i 30-ak učesnika iz medija koji informišu na bugarskom jeziku, ali i predstavnici nevladinog sektora, medijskog odeljenja Misije OEBS-a u Srbiji, skupštine opštine Dimitrovgrad, Ministarstva kulture i informisanja i građani. Razgovaralo se o položaju medija na bugarskom jeziku, manjinskom informisanju u kontekstu izrade nove medijske strategije, potrebi da Nacionalni savet izradi svoju medijsku strategiju, načinu na koji se sprovode medijski zakoni u oblasti konkursnog sufinansiranja javnog ineteresa u sferi javnog informisanju, mogućnostima za opstanak i razvoj informisanja na bugarskom jeziku, položaju novinara u lokalnim sredinama, ali i o obavezama lokalnih samouprava da obezbede transparentnost svoga rada.

Na skupu su prezentovani i zaključci i preporuke sličnog skupa, koji je takođe u Dimitrovgradu održan 2. juna 2017. godine i sa žaljenjem konstatovano da su svi problemi koji su tada apostrofirani i dalje aktuelni, a da niti jedna od preporuka sa tog skupa nije realizovana u stvarnosti. Ipak, konstatovano je da se u međuvremenu desila jedna važna stvar: na inicijativu Ambasade R. Bugarske u Srbiji Vlada Srbije je obezbedila jednokratnu finansijsku pomoć većini medija koji informišu na bugarskom jeziku, čime je stvorila preduslove za njihovu održivost. Na skupu je konstatovano da je nacrt medijske strategije koji je poslat u Brisel u velikoj meri, upravo u oblasti informisanja na jezicima nacionalnih manjina, razlikuje od onog dokumenta koji su Vladi Srbije predali medijski eksperti okupljeni u Radnoj grupi za izradu medijske strategije, što je izazvalo zabrinutost.
Prema podacima sa poslednjeg popisa stanovništva iz 2011.godine, u Srbiji se 18 543 osobe izjašnjava kao pripadnici bugarske nacionalne manjine. Od tog broja, prema popisu, u Dimitrovgradu živi 5413 Bugara, u Bosilegradu 5839, u Surdulici 734, Vranju 558, Pirotu 549, Babušnici 632, a u Nišu 927. Na skupu je takođe izneto da trenutno na bugarskom jeziku postoje:

– u Bosilegradu: Ustanova za informativnu delatnost Nova RTV Bosilegrad, čiji je osnivač Nacionalni savet bugarske nacioanlne manjine; Ustanova Centar kulture – Event produkcija; portal Glaspress čiji je osnivač Udruženje građana Glas; Bjuletin/Bilten, izdavač Kulturno informativni centar Bosilegrad;

– u Dimitrovgradu: privatni medij RTV Caribrod; portal Far, osnivač Udruženje građana Emblema i časposis Vizija (mesečnik) osnivač Udruženje građana Obzor;

– u Nišu: NIN Novo Bratstvo, izdavač Nacionalni savet bugarske nacionalne manjine;

– u Vranju: portal Tvinfobosilegrad, izdavač Ivana Đorđević Metodiev PR Agencija za kinematografsku i televizijsku produkciju Niboi.

Tokom skupa bilo je primetno nerazumevanje učesnika u debati procesa modernizacije medija i prilagođavanja digitalnom okruženju, a istaknuti su i mnogi problemi koji postoje u oblasti konkursnog sufinansiranja medija na bugarskom jeziku, kao i o spornom konkursu u Dimitrovgradu. Istaknuto je da opština Dimitrovgrad izdvaja značajna sredstva za javno informisanje, ali da nisu jasni mehanizmi na osnovu kojih se procenjuje da javna sredstva služe za ispunjavanje javnog interesa. Za razliku od Dimitrovgrada, opština Bosilegrad ne raspisuje javne konkurse.

Skoro svi prisutni su iskazali svoje nezadovoljstvo činjenicom da Nacionalni savet bugarske nacionalne manjine nije učestvovao na okruglom stolu, s obzirom na zakonske obaveze koje ova institucija ima u sferi javnog informisanja na jezicima nacionalnih manjina.

Takođe se razgovaralo o kvalitetu novinarstva i potrebi da se obeshrabre politički uplivi na uređivačku politiku i da se dozvoli da se građanima na maternjem jeziku prenose osnovne informacije, kao i da se omogući debata i komunikacija zajednice kroz medije. Bilo je reči i o ozbiljnim problemima i pritisicima sa kojima se susreću novinari medij u lokalnoj sredini.

Na skupu su predstavljeni i pojedini nalazi iz istraživanja o transparentnosti lokalne vlasti. Ukazano je da su u opštini Dimitrovgrad najveći problemi to što nisu objavljeni ažurni podaci o budžetu i njegovom izvršenju, to što informator o radu ne sadrži informacije predviđene Zakonom i Uputstvom Poverenika, da nema dovoljno podataka o sednicama skupštine opštine, dok su podaci o odlukama koje donosi opštinsko veće stari pet godina. Upravo zato je najveća šansa za poboljšanje transparentnosti u ovoj opštini pre svega vezana za objavljivanje detaljnih podataka o budžetu i njegovom izvršenju, i to u mašinski čitljivom obliku, koji omogućava dalje korišćenje i nadzor od strane medija i zainteresovanih građana.

Zaključci skupa:

1. Izmene koje je Vlada Srbije unela u delu koji tretira oblast informisanja na manjinskim jezicima u nacrt medijske strategije koji je izradila ekspertska radna grupa za izradu ovog dokumenta – potpuno su neprihvatljive. Izmenama se odbija jasnije preciziranje odgovornosti nacionalnog saveta u sferi javnog informisanja i ukidaju mehanizmi zaštite uređivačke politike medija na manjinskim jezicima.

2. Jednokratna finansijska podrška koju je obezbedila Vlada Srbije za medije koji izveštavaju na bugarskom jeziku predstavlja primer brige države za informisanje na jezicima manjina. Ovu praksu država treba da nastavi i ubuduće, i to ne samo na medije koji emituju na bugarskom jeziku već i na ostalim manjinskim jezicima.

3. Neophodno je da Nacionalni savet bugarske nacionalne manjine što pre usvoji svoju strategiju razvoja informisanja, kroz javnu raspravu i uvažavajući principe medijskih sloboda i medijskog i političkog pluralizma, sa posebnom pažnjom na korišćenje novih tehnoloških platformi i mogućnosti. U pripremi za rad na strategiji neophodno je istražiti potrebe zajednice, kao i kvantitet i kvalitet trenutne ponude medijskih sadržaja.

4. Pozdravljena je činjenica da Minstarstvo kulture i informisanja Srbije prepoznaje interkulturalnost u medijima kao društvenu vrednost. U procesu izrade nove legislative u oblasti regulisanja informisanja na jezicima nacionalnih manjina, potrebno je na adekvatan način obezbediti poštovanje vrednosti multikulturalnog i interkulturalnog društva.

5. U izradi novih medijskih i manjinskih zakona moraju se striktno poštovati i prava nacionalnih zajednica proistekla iz obavezujućih međunarodnih i domaćih akata, a koji podrazumevaju slobodu izražavanja na manjinskim jezicima, adekvatno finansiranje medijskih sadržaja na manjinskim jezicima, kao i politički i medijski pluralizam.

6. U novim zakonima, potrebno je preciznije definisati mehanizme finansiranja informisanja na jezicima nacionalnih manjina, bilo da se radi o javnim medijskim servisima, bilo da se radi o medijima kojima su osnivači nacionalni saveti, bilo privatnim ili medijima civilnog društva koji izveštavaju (i) na manjinskim jezicima.

7. Zakonodavac je prilikom izrade medijske legislative propustio da prepozna vrednost interkulturalnog društva, odnosno međuetničku komunikaciju i negovanje duha tolerancije – kao javni interes, čime je doveo u loš položaj višejezične medije. Posredno je ovim zakonodavac podstakao i getoizaciju manjinskih zajednica. Neophodno je da se interkulturalnost u narednom periodu prepozna kao jedan od osnovnih temelja naprednog višenacionalnog društva i kao izrazito važan javni interes, i to ne samo u medijskoj sferi.

8. Poseban Akcioni plan za ostvarivanje prava nacionalnih manjina, u okviru Akcionog plana za Poglavlje 23, ocenjen je kao izuzetno važan signal poštovanja prava nacionalnih manjina, i u sferi javnog informisanja. Obeshrabruje međutim činjenica da u njemu nije u dovoljnoj meri zastupljen koncept medijskih sloboda i medijskog pluralizma, odnosno mehanizam za zaštitu od političkih pritisaka na uređivačku politiku. Neophodno je da se svi akteri, od medija, javnih ličnosti, do novinarskih udruženja, nevladinih organizacija i nacionalnih saveta aktivnije uključe u pregovaračke procese koje se odnose na medijske slobode i, specifično, informisanje na manjinskim jezicima. Treba iskoristiti priliku za poboljšanje medija na jeziku manjine kroz pregovaranje poglavlja 23, 24 i 10, u okviru pridruživanja EU.

9. Javni servisi moraju početi da poštuju zakon, a pre svega Radio-televizija Srbije, da uvrsti program na jezicima nacionalnih manjina, što je propisano i Zakonom o javnim medijskim servisima.

10. Kroz proces promene Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina potrebno je predvideti jasne mehanizme stabilnog, adekvatnog i nediskriminatornog finansiranja medija kojima su osnivači nacionalni saveti, a koji su izuzeti iz opštih pravila koji važe za druge medije po Zakonu o javnom informisanju i medijima. S obzirom na činjenicu da su mediji nacionalnih saveta stavljeni u poziciju svojevrsnih manjinskih javnih servisa, potrebno je izmenama ovog zakona obezbediti i mehanizme zaštite uređivačke politike od uticaja osnivača, po logici koju zakonsko definisanje javnih servisa nalaže.

11. Uz ovo, potrebno je ojačati regulativne mehanizme, kao podršku da manjinski mediji koje osnivaju nacionalni saveti zaštite svoju uređivačku politiku od uticaja osnivača.

12. S obzirom na mnogobrojne probleme u implementaciji Zakona o javnom informisanju i medijima na lokalnom nivou u sferi konkursnog sufinansiranja medijskih sadržaja, neophodno je da kroz izmene medijske legislative država obezbedi precizne mehanizme i obaveze konkursnog sufinansiranja javnog interesa u oblasti informisanja i na manjinskim jezicima za medije kojima osnivači nisu nacionalni saveti (npr.obavezna evaluacija), a u skladu sa nacrtom medijske strategije.

13. Potrebno je kroz poštovanje važećih zakona i unapređenje medijske legislative unaprediti proces konkursnog sufinansiranja javnog informisanja, kako bi se on zaista služio interesima građana. U tom smislu potrebno je obezbediti potpunu transparentnost procesa, nesmetano funkcionisanje komisija za vrednovanje projekata sastavljenih od nezavisnih stručnjaka delegiranih od reprezentativnih udruženja koji nisu u sukobu interesa, kao i izdvajanje adekvatnih finansijskih sredstava.

14. Neophodno je predvideti, razraditi i uneti u zakon metod evaluacije realizovanih projekata, kako bi svi zainteresovani mogli da ostvare uvid u njihov kvalitet, ostvarene ciljeve i rezultate. Nedostatak evaluacije kratkoročno omogućava zloupotrebu konkursnog sufinansiranja, a, dugoročno, onemogućava podsticaj kvalitetnijim medijskim sadržajima i, pogotovo, kompleksnijim i zahtevnijim novinarskim formama i žanrovima.

15. Učesnici skupa pozvali su domaće i međunarodne organizacije da kroz svoje programe pomognu jačanje kapaciteta manjinskih medija, u sferi novinarstva, korišćenja novih tehnoloških platformi za informisanje , kao i u oblasti projekt menadžmenta, uključujući i korišćenje međunarodnih (prekograničnih) projekata.

16. Neophodno je da se svi akteri, od medija, javnih ličnosti, do novinarskih udruženja, nevladinih organizacija i nacionalnih saveta aktivnije uključe u pregovaračke procese, i kroz rad Nacionalnog konvetna o EU, koje se odnose na medijske slobode i, specifično, informisanje na manjinskim jezicima.

17. Potrebno je da lokalne samouprave objavljuju podatke o planiranom i realizovanom budžetu, i to u mašinski čitljivom obliku, kao i da lokalne samouprave objavljuju potpune informatore o radu, čime će se obezbediti jednostavniji rad medija i ostvarenje njihove profesionalne obaveze da štite interes građana kroz kontrolu rada predstavnika javne vlasti.

18. Lokalne samouprave treba da objavljuju i potpune podatke sa sednica svojih organa (Skupština i Veća), uključujući i sve odluke koje donose, predloge odluka koje razmatraju i transkripte sa sednica, odnosno da omoguće prisustvo medijima tim sednicama, a treba iskoristiti i potencijal lokalnih antikorupcijskih planova za povećanje pristupa informacijama i omogućavanja rada medija.

Izvor: FAR

Foto: Stefan Pavić