U okviru medijske priče “Remezijana – drevno vrelo energije i izdan za kulturnu i turističku ponudu Bele Palanke“, predstavljamo vam drugi deo analitičko-istraživačkog teksta o Remezijani, biseru arheologije, odnosno arheološkom nalazištu smeštenom u Beloj Palanci, koji pripada spomenicima kulture od velikog značaja.
Bela Palanka ima jednu legendu koja je deklariše i dosta značajnih spomenika i autentičnih zapisa, koji je vrlo precizno istorijski određuju, pritom joj ne brišući ništa od tajnovitosti iz daleke prošlosti, niti je čine manje legendarnom, nego u ceo gotovo neprekinuti period od 23 veka njenog postojanja, unose red i čine je važnijom, interesantnijom i privlačnijom za pohođenje i obilazak.
Legenda je od većine spomenika, artefakata i zapisa ostavljenih o njoj dosta mlađa, ali zbog hronološke nepreciznosti, načina na koji je ispričana i rasprostranjenosti u narodu deluje kao da je prethodila svemu što se u Beloj Palanci zaista važno desilo.
Po njoj je u vreme Turaka, nekakav aga na silu od jednog hrišaćanina isprosio ruku njegove sestre. Devojka je zbog straha za brata pristala na udaju, ali dok je svadbena povorka prolazila pored palanačkog vrela izmolila je agu da je pusti da se umije. On joj je uslišio molbu, ali je ona iskoristila priliku, skočila i utopila se u hladnoj, uvek bistroj i dubokoj vodi.
Po priči ime joj je bilo Bela ili je prosto samo iskorišćen epitetet bela, belo, koji su Turci često dodavali pred ženskim polom ili čak poistovećivali sa ženskom lepotom. Tako je “grad pod vrelom” dobio ime Ak Palanka ili u srpskoj varijanti Bela Palanka. Pod tim imenom ga i poznaje novija istorija i pod njim je postala deo Kneževine Srbije.
U isto vreme, staro i verovatno preantičko ime Remsijana ili Remezijana, još uvek traži valjan naučni odgovor svoje geneze. Po nekim autorima taj naziv je nasto prema keltskom plemenu Remi, dok drugi smatraju da je izvedenica od tračkog ličnog imena Romesis.
Bilo kako bilo, Rimamljani su ga samo zatekli i preuzeli, a pod tim nazivom današnja Bela Palanka je zabeležila svoj najsjajniji period.
Da je tako svedoči u prvom redu još uvek dobro očuvan bedem, koji iako urušen vremenom i donekle prepravljen nadogradnjama uz vremena Turaka, još uvek imponuje svojom visinom od oko šest metara i debljinom zidova od preko četiri metra. On je svedočanstvo o nekada veoma moćnom kastrumu tlocarta nepravailnog kvadrata, koji je imao površinu od preko pet hektara, sa klasičnim ustrojstvom rimskog logora, organizovanog oko dve naspramne ulice via cardo i via dekumanus.
Građen je u vreme Konstanstantina, krajem III ili početkom IV veka. Vrlo je verovatno da je ta moćna građevina ili bolje rečeno kompleks građevina, bila opervažena šestouganim kulama, na uglovima i isto tako i na kapijama.
Oko nje se postepeno razvijalo civilno naselje, a neposredno uz nju je 1933. napravljeno prvo veliko arheološko otkriće. Reč je o slučajnom nalazu. Naime, tada su prililikom gradnje kuće lokalnog pekara pronađeni značajni ostaci istočne kapije i otkriven najznačajniji epigrafski spomenik antičke Remezijene. Reč je o počasnom spomeniku imperatora Septimija Severa, koji je zahvuljući titulaciji cara datovan na 202. godinu i govori nam da je on sa svojim sinom Karakalom zajednički podigao taj spomenik.
Isto tako, iz istorijskih podataka znamo da je Septimije Sever tada sproveo inspekciju istočnih provincija Rimskog carstva, međutim, pitanje da li je zaista prošao kroz Remezijanu do danas ostaje otvoreno, ali prema uslovima nalaza i oštećenju koje ima na sredini sigurno znamo da je poslužio kao građevinski element za noviju građevinu, to jest istočnu kapiju utvrđenja iz vremena Tetrarhije ili Konstantina Velikog.
Zanimljivo je da putopisac Driš na početku XVIII veka pominje još dva takva spomenika. Jedan je od njih podigao Karakala u čast svoga oca, a drugi je posvećen njegovoj majci, odnosno supruzi Septimija Severa, Juliji Domni, majci imperatora Karakale i Gete.
Prema tumačenju doktora arhelogije i rođenog Belopalančanina Predraga Pejića, Remesijana je takav spomenik ili bolje reći spomenike, dobila zato što je bila značajno mesto i na granici dveju provinicija Mezije i Trakije, pa on smatra da je kroz Remesijanu ipak prošao car i tadašnja carska inspekcija, sa procesijama i svečanostima koje su uz taj pohod išle, jer je po njemu reč o isto tako za Imperiju veoma važnom putnom pravcu.
Bliže zidinama Remesijane, ali nedaleko od ovog, u samom centru Bele Palanke stoji miljokaz. Pronađen je relativno skoro, prilkom građenja novog auto-puta u ataru sela Špaj, nekih 15 kilometra od Bele Palanke prema Nišu. Spomenik je prenet i precizno datovan na 230. godinu, a podigao ga je poslednji car iz dinastije Severa, Aleksandar.
Osim što je pokazivao rastojanje do najbližih gradova ili pak mansija, ovaj miljokaz je i svedočanstvo da je u doba Aleksandra Severa, put poznat kao Via Militaris, detaljno popravljen i rekonstruisan.
U kasnijim vremenima taj pravac je poznat i kao Via Diagonalis, a u mnogo poznijim kao Carski ili Carigradski drum, dok je današnji Koridor 10 samo nastavio, a na nekim mestima bukvalno i ponovio trasu tog prastarog i od vajkada važnog puta.
Mesto gde ja danas postavaljen miljokaz na posredan način govori i o drugim bitnim nalazima, koji se vezuju za bogato istorijsko i kulturno nasleđe današnje Bele Palanke i okoline. To se pre svega odnosi na mermernu ikonu Herakla, koja je nađena neposredno uz antički bedem i tako nagoveštava bogato kultno središte u samoj Remesijani, dok je dalje prema Sićevačkoj klisuri nađena još i ikona Tračkog konjanika ili Tračkog herosa, što je pak još jedna potvrda o religioznom raznovrsju u III veku, ne samo na tom području, nego i u celoj ondašnjoj Rimskoj imperiji.
Ostajujući u oblasti religije ili kulta, sadašnja Bela Palanka nudi nove i još bogatije dokaze njenih promena i razvoja. To se pre svega odnosi na pronalazak bazilike u strogom centru grada. Reč je o monumentalnom objektu koji je otkopan 1975. godine, prilikom izgradnje zgrade.
Objekat je sačuvan i uz mala ulaganja spreman za organizovanu prezenataciju, zahvaljući iskppavanjima koja su nastavljena i posle 1975.godine i zaštiti koje je posle toga obavljena.
Ustvari tu je reč o celom ansamblu građevina koje je moguće pratititi kroz vreme, sa više dokradnji i pregrađivanja, a kroz te građevinske zahvate se lepo „čita“ ne samo drevna istorija Bele Palanke, nego se može pratiti čitav istorijski i društveni kontekst pojave i razvoja hrišćanastva.
Radi se o ranohrišćanskoj bazilici koja je nastala na osnovama ranije civilne ili gradske bazilike i koja je arheolški „uhvaćena“ u njenom zapadnom delu. Uz baziliku je postojao i gradski forum ili trg, od koga su otkrivena tri stubca, koji pak nagoveštavju neki raniji hram verovatno posvećen Junoni, Jupiteru i Minervi.
Tako je u današnjem centru Bele Palanke moguće posmatrati nekadašnji centar antičke Remesijane, koji je bio urađen na tipski način i po pravilima za uređenje svakog gradskog foruma u doba Rima.
Name, s jedne strane je bio glavni hram vrhovnom trojstvu rimskog panteona, a sa druge bazilika, glavna građevina grada u kojoj je zasedalo civilno rukovodstvo, donosile se važne odluke, ali je ujedno služila i za raznorazna druga okupljanja i svetkovivine. Upravo ona je kasnijim prepravkama postala hrišćanska bazilika i mesto odakle je svoje misionarske poduhvate počinjao i Niketa Remezijanski, episkop, svetitelj, književnik i sigurno i do danas najpoznatija osoba rođena i delovala na području sadašnje Bele Palanke.
Uz takav broj spomenika i nalaza logično je što Bela Palanka preduzima puno da ih sačuva, zaštiti i prezentuje. Ako sve bude po planu već u najbližoj budućnosti ili tačanije do kraja naredne godine ona će dobiti stalnu postavku, koja će biti spremna za posetioce, meštane i stručnjake.
Govoreći o tome Petar Golubović, arheolog koji već radi na sistematizaciji pozamašnog i jako interesantnog depoa, kaže da će sav materijal koji je sakupljen tokom godina arheološkog istraživanja na prostoru Bele Palanke i same antičke Remesijane, konačno biti adekvatno uskladišten i zaštićen, pri čemu će se stvoriti uslovi za rad stručanjaka, a sama delatnost će se proširiti, pa će i deca, omladina i svi zainteresovani u Beloj Palanci moći da saznaju šta njihov grad ima.
On dodaje da je depo ove godine konkurisao kod Ministarstva kulture i informisanja za projekat sređivanja, a da u tome pomaže i sama Opština Bela Palanka, pa će se ukoliko se sve pozitivno reši stvoriti uslovi za otvaranje stalne postavke već od sledeće godine.
Golubović takođe ističe da je zajedno sa organizacijom „Neozoik“ u planu realizacija nekoliko radionica sa decom školskog uzrasta. Jedna od njih je već održana sa decom osnovne škole „Ljubče Španac“, a druga sa srednjoškolcima.
Sa svoje strane i Turistička organizacija Bele Palanke čini dosta kako bi što više gostuju saznalo o njenom istorijskom, kulturnom i umetničkom bogastvu.
Njen direktor Miloš Lilić kaže da je u projektu zajedno sa bugarskom opštinom Etropole, Bela Palanka još pre četiri godine uradila sređivanje arheoloških spomenika iz antičke Remesijane. Tada je postavljen spomenik Septimija Severa kod fontane u centru grada, jer se ranije nalazio na mestu koje nije bilo tako reprezentativno i teško dostupno.
Planira se i formiranje galerije, a u nekoj budućoj fazi prekogranične saradnje ili na drugi način i sređivanje kompleksa bazilike i antičkog foruma.
Lilić kaže da su svesni na kakvom kulturnom bogatsvu leže i da ne propuštaju priliku da ga predoče turstima.
Tako je to u Beloj Palanci koja je dobila ime po nesrećenoj i lepoj devojci, ali koja svoje postojanje, specifičnost i snagu duguje jednom drugom vremenu, koje je u nju utkalo energiju, znanje, zamašne građevinske poduhvate i naravno opet lepotu i želju za njom, koja sve to povezuje.
Internet Portal FAR
Ovaj medijski sadržaj je deo projekta “Remezijana – drevno vrelo energije i izdan za kulturnu i turističku ponudu Bele Palanke“, koji je podržala Opština Bela Planka na konkursu za sufinansiranje projekata za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja na teritoriji opštine Bela Palanka u 2021. godini.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa, koji je dodelio sredstva.
