Lepa, surova i opasna planina u okolini Sarajeva – Bjelašnica

Tako blizu, a tako daleko od Sarajeva. U isto vreme i prelepa planina, i surova, i opasna. Njen najviši greben se može videti iz Sarajeva, a ipak deluje nedostižno, kao da iznad nje i dalje od nje ničega nema… Još prilično nepoznata, uprkos održanim takmičenjima u alpskom skijanju, u muškoj konkurenciji, na zismkim olimpijskim igrama 1984.godine. U središtu je Bosne i Hercegovine. Razdvaja geografsku oblast Bosne od geografske oblasti Hercegovine. Na njenim vrhovima, sudaraju se vetrovi, kao različiti svetovi. Reke i potoci ka različitim morima otiču…To je planina Bjelašnica.

Jugozapadno od Sarajeva, nekih dvadesetak kilometara od glavnog grada Bosne i Hercegovine, nalazi se Bjelašnica, jedna od nekoliko takozvanih Sarajevskih planina. Ostale Sarajevske planine su Igman, Trebević, Jahorina, Treskavica i Romanija. Najbliži Sarajevu je Trebević. Igman i Jahorina su nešto dalji, Igman prema zapadu, Jahorina istočno od grada, Romanija je najudaljenija, još istočnije od Jahorine, skoro da i nema dodidrnih tačaka sa Sarajevom. Na krajnjem jugu ovog planinskog prstena je Treskavica. Opet, između Igmana na severu i Treskavice na jugu, smestio se poprilično prostran greben Bjelašnice.

Najviši vrh Bjelašnice visok je 2067 metara, te stoga Bjelašnica nije i najviša od planina u okolini Sarajeva. Treskavica sa 2086 metara je najviša. Najviši vrh Bjelašnice naziva se takođe Bjelašnica, a susreće se i naziv Opservatorija.

U šali, stanovnici Bosne i Hercegovine znaju da kažu da je Bjelašnica ono slovo „i“ u nazivu njihove države. Najvišim grebenom Bjelašnice prolazi geografska granica između Bosne, geografske oblasti koja zahvata četiri petine države, i Hercegovine, koja zauzima jednu petinu. Administrativno, u okviru Federacije Bosne i Hercegovine, celokupna površ Bjelašnice nalazi se u Kantonu Sarajevo, tako da Kanton Sarajevo, zahvaljujući Bjelašnici, u svoj sastav obuhvata i mali deo Hercegovine.

Sve reke i potoci koji teku južno, istočno i zapadno od glavnog grebena Bjelašnice, pripadaju Jadranskom slivu. Rakitnica je glavni bjelašnički vodotok Jadranskog sliva, i pritoka je Neretve. Još je puno drugih potoka koji odlaze ka Neretvi. Severno od najvišeg grebena, potoci i reke teku ka reci Bosni, a ovde je glavni vodotok Zujevica, koja se kod Ilidže uliva u Bosnu. Ali, kada se sve uzme u obzir, Bjelašnica i nije preterano bogata vodom.

Bjelašnica je retko naseljeno područje. Preko nje ne prolaze važni komunikacioni pravci. Recimo da se severozapadno od Bjelašnice, nalazi Ivan planina, koja je takođe razdvaja Bosnu od Hercegovine, a da za razliku od Bjelašnice, preko Ivan planine i prevoja Ivan sedlo prolazi jedan od najvažnijih puteva u Bosni i Hercegovini, Sarajevo-Mostar.

Osnovni razlog zašto nikada nije puno ljudi živelo na Bjelašnici i zašto glavni putevi zaobilaze ovu planinu – jeste surova klima. Od Bjelašnice ima i u Bosni i Hercegovini i u okolnim zemljama znatno viših planina, ali teško da neka planina ima tako oštru i surovu klimu, kao što je to sa Bjelašnicom slučaj. Na grebenu Bjelašnice, sučeljavaju se kontinentalna vazdušna strujanja sa istoka, severa i zapada, sa primorskim strujanjem, koji dolazi kroz dolinu Neretve. Ovo stvara strahovitu „ružu vetrova“, i na Bjelašnici zime traju i po osam meseci! Snežni pokrivač, smetovi dubine nekoliko metara, mogu potrajati od sredine oktobra do kraja juna! Temperature se redovno spuštaju, tokom decembra, januara i februara, i do minus trideset podeoka. Olujni vetrovi su svakodnevnica na najvišem grebenu. Zato je na celoj planini, smešteno tek par sela, kao što su Umoljani, Lukavac, Čuhovići i Lukomir.

Otuda i ime planine – zbog beline snega, i u par meseci kada snega nema – zbog beline kamena, stena, krečnjaka. Bjelašnica spada u planinine Dinarskog planinskog sistema, a krečnjačke stene na njoj dominiraju.

Na vrhu Bjelašnice je 1894. godine izgrašena meteorološka stanica, koja i danas radi. Za turizam, sport i aktivni odmor, Bjelašnica je počela da se koristi i „otvara“ tek pošto je Sarajevo dobilo domaćinstvo zimskih olimpijskih igara, te je krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina prošlog veka, izgrađeno skijalište. Zanimljivo, jedina međunarodna takmičenja održana na ovom skijalištu su bila u okviru slaloma, veleslaloma i spusta za muškarce na olimpijskim igrama. Posle toga, Bjelašnicu posećuju skijaši amateri i rekreativci, ljubitelji prirode. Mesto oko kojeg je izgrađeno skijalište je Babin do, na 1300 metara nadmorske visine.

Za planinarenje, Bjelašnica je relativno jednostavna kada nema snega, ali u zismkim mesecima, potrebno je izuzetno iskustvo i velika snaga. Česti kovitlaci i oluje, i velika hladnoća otežavaju kretanje, a na planini poput Bjelašnice očas posla se može formirati magla, koja će učiniti orijentaciju skoro nemogućom. Po snegu, sveže probijena prtina može nestati u narednih par minuta, zbog novonapadalog snega i mećava.

Bjelašnica je, na žalost, mesto gde se u planinaskoj istoriji bivše države odigrala najveća tragedija. Sedmoro dečaka: Zoran Ivanišin (19), Slobodan Vujinac (18), Nikola Kožuh (16), Aleksandar Krnješevac (15), Anđelko Sabo Pešić (15) iz Beograda (Zemuna) i Siniša (18) i Zoran Tvorić (16) iz Sarajeva, smrtno su stradali 2. decembra 1962. godine, iako su bili prilično blizu meterorološkoj stanici na vrhu. Polarna hladnoća i olujni vetar zauvek su ugasili ove mlade živote.

Od 1972. godine, na Bjelašnici se svake godine, krajem novembra ili početkom decembra, održava memorijalni uspon posvećen ovoj sedmorici dečaka. Poslednji od ovih uspona, u prvom ciklusu održavanja, izveden je decembra meseca 1990. godine. Zbog tragičnih događaja u Bosni i Hercegovini, novi ciklus memorijala obnovljen je 2008. godine.

Sada ovaj memorijal zajednički organizuju Hrvatsko planinarsko društvo “Bjelašnica 1923” iz Sarajeva, i Planinarsko-sportsko društvo “Železnčar” iz Beograda.

U subotu, 30. novembra je održan 31. memorijani uspon na Bjelašnicu, a učestvovalo je oko stotinu planinarki i planinara iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije. Grupa od osmoro planinarki i planinara južno od Beograda, pod vođstvom Zorana Pavlovića Paće, podržala je ovu manifestaciju i po prvi put je došla na Bjelašnicu. U ovom izdanju Paćine “družine snova” bili su Milica Jelić, Jasminka Nikolov, Spomenka Anđelković, Dragana Milojević, Zoran Ristić i Miroslav Dokman.

Uspon je izveden u pravom zimskom ambijentu, u uslovima koji su teži nego na većini drugih planina, pa čak i tako zahtevni – ipak su bili blaži od nekog proseka za planinu Bjelašnicu. Istaknimo da je na vrhu Bjelašnice, izmereno minus 18 stepeni, a da je vetar duvao brzinom od 40 kilometara na sat, a da je sneg bio “tek” nešto viši od pola metra. Zna Bjelašnica da bude i mnogo surovija od ovih uslova, pa ipak – mnogi planinari retko, ili nikada ne dožive da se popnu na neki vrh gde će ih dočekati ovakva temperatura i vetar.

Uspon je počeo u skijaškom centru Babin do. Prva etapa trase vodila je kroz stoletnu listopadnu šumu. Izlaskom na čistinu, kod mesta Sitni do, na nadmorskoj visini od oko 1500 metara, učesnici memorijala već su počeli da bivaju izloženi vetru i hladnoći. Od Sitnog dola, otpočeo je i postepeni izlazak na najviši bjelašnički greben, i njegov prelazak. Zbog sigurnosti, vodički tim akcije je učesnike vodio trasom u obliku serpentine, izbegnuti su bilo kakvi dodatni napori u vidu pravolinijskog kretanja. Na nadmorskoj visini između 1600 i 1700 metara, za trenutak su se gusti oblaci razišli, te su bile vidljive i sve sarajevske planine. Ova idila, nije dugo trajala. Naprotiv. Oblaci su se vrlo brzo vratili i zatvorili nebo, a vetar brišuće snage nasumice i neprstano je prelazio preko najvišeg grebena. Zanimljivo, da onako veliki objekti meteorološke stanice na vrhu Bjelašnice, koji se kada je vedro vreme vide i iz Sarajeva, sada su bili nevidljivo sve dok planinari nisu došli na par metara od njih.

I pored otežanih vremenskih uslova, svi učesnici su izašli na vrh Bjelašnice. Posle kraćeg odmora unutar zidina meteorološke stanice, valjalo je obaviti planinarske dužnosti i otići do obližnjeg obeliska, koji je izgrađen u čast nastaradalih dečaka. Obeslisk je stotinka metara udaljen od meteorološke stanice, ali ga u onoj mećavi, kroz maglu i oblake, nije bilo lako uočiti. Svi planinari su zastali i odali poštu nastradalim omadincima, a kraj obeliska je ostavljeno i cveće.

U povratku, vodički tim je učesnike memorijala poveo ka Babinom dolu skijaškom stazom, istom onom na kojoj je održano takmičenje u spustu na olimpijskih igrama. Skijalište još uvek nije počelo sa radom u sezoni 2019/20, te su vodiči iskoristili dublji sneg na skijaškoj stazi, kao manje rizičan od strmog grebena podno najvišeg vrha.

Vodički tim sačinjavali su Velimir Gavran i Selver Ajrulahi iz HPD “Bjelašnica 1923” Sarjevo, te Jelena Prodanović i Sofija Lancoš Maldini iz PSD “Železničar” Beograd. Izuzetni poznavoci Bjelašnice, Velimir i Selver, svojim pričama i savetima, pobudili su punu pažnju i interesovanje učesnika, a celokupan uspon i silazak protekao je apsolutno bezbedno.

Planinari sa juga Srbije iskoristili su ovu manifestaciju i boravak u Sarajevu, da uspostave konakte radi buduće saradnje sa planinarima iz Bosne i Hercegovine.

Miroslav Dokman

Foto: Planinarsko društvo „Preslap“